Boren
Boren is een bewerking die tijdens het klussen veel voorkomt. Bij sommige materialen gaat het heel makkelijk, maar bij sommige materialen (met name RVS) maakt de juiste techniek een dramatisch verschil.
Types boren
Er bestaan verschillende types boren die allemaal hun eigen voor en nadelen hebben.
Spiraalboor
Standaardtype, waarnaar men meestal refereert als men het over een boor heeft. Voor elk materiaal bestaan speciale versies, hoewel er tegenwoordig ook universele boren (oa van Bosch) zijn die geschikt zijn voor zowel metaal, steen, kunststof als hout. Bij Euros hebben we ze tot een millimeter of 20 in diameter.
Speedboor of Vlinderboor
Platte boor speciaal voor grotere gatdiameters. Vooral geschikt voor hout en redelijk voor vezelversterkte materialen. Niet geschikt voor metalen. Voor een zo goed mogelijk resultaat ophouden met boren zodra de centreerpunt aan de andere kant van het materiaal is. Vervolgens het werkstuk om draaien en vanaf de andere kant verder boren.
Gatenzaag
Combinatie van een ronde zaag met een centreerboor. Kwaliteit loopt nogal sterk uiteen. De 7 gaten zagen die je bij de gamma koopt zijn echt bagger en nog net geschikt voor kunststof en hout. Fatsoenlijke gatenzagen zijn hebben geen onderbreking, zijn aanzienlijk dikker (en dus steviger) en zitten veel beter aan de houder vast. Ze worden vaak per stuk verkocht en zijn aanmerkelijk duurder dan de 7 gaten zagen. Euros heeft er 2 of 3. Hiermee is fatsoenlijk in hout en kunststof te boren. Speciale HSS varianten zijn ook geschikt voor metaal en er zijn ook speciale varianten voor steen verkrijgbaar.
Voor een net resultaat ook hier het werkstuk omdraaien nadat de centreerpunt door de onderkant is gegaan en vanaf de andere kant verder boren.
Verzinkboor
Konische boor om de bovenkant van een gat konisch uit te boren zodat er een verzonken schroef in past. Bij zachter hout niet per se nodig, bij hardhout, kunststof en metaal wel. Helaas zijn de verzinkboren van de bouwmarkt niet bestand tegen RVS en kan je ze na een paar keer in RVS boren weggooien.
Overige soorten
Daarnaast zijn er nog boren die we bij euros niet gebruiken zoals:
Meertrapsboren, waarmee je verschillende diameters kan boren in plaatmateriaal zonder van boor te wisselen.
Boren waarbij een spiraalboor en een verzinkboor gecombineerd zijn zodat het gat meteen klaar is voor een verzonken schroef.
Materialen
Verschillende materialen hebben hun eigen specifieke boren en technieken.
Hout
Hout is wat boren betreft niet erg kritisch. Er zijn speciale houtboren die te herkennen zijn aan het centreerpuntje, maar metaalboren werken ook wel. Een scherpe boor scheelt wel, maar is niet heel noodzakelijk. Euros heeft eigenlijk alleen metaalboren (bij de spiraalboren).
Aluminium
Aluminium is net iets kritischer dan hout qua boren. Gebruik wel een metaalboor.
Staal
Staal stelt al wat meer eisen aan het boren. Gebruik een scherpe boor. Gebruik van de kolomboor is aan te raden aangezien je op deze manier veel kracht kan zetten, maar wel netjes haaks op het werkstuk zodat je boor niet zo snel breekt. De snelheid waarmee de boor draait begint hier ook belangrijk te worden. Bij de kolomboor hoort een lijst te hangen met het juiste toerental afhankelijk van de boordiameter. Bij gebruik van een handboor laag toerental gebruiken. Het boren gaat goed als er mooie krullen van de boor af komen, of op z'n minst schilfertjes. Gebeurt dit niet, dan is je boor niet scherp genoeg, draait ie te snel of duw je niet hard genoeg. Gaat de boor happen, dan moet je het toerental iets verhogen. Koelen met boor/tapvet of boor/tapolie is aan te raden. Staat als het goed is naast de kolomboor. Bij diameters van 10 of meer is voorboren met een kleinere diameter een goed idee.
Metaalboren worden vaak aangeduid met HSS. Dit staat voor High Speed Steel (legering geschikt voor boren op hogere snelheden), en was erg hip rond de tweede wereldoorlog maar staat tegenwoordig overal op. Toch zit er nog wel duidelijk verschil in kwaliteit van de boortjes. Voor goede kwaliteit boortjes kan je het beste naar een professionele winkel gaan.
RVS
Boren in RVS komt heel kritisch, met name als de boordiepte meer is dan 1 of 2 millimeter. Dit heeft te maken met de materiaaleigenschappen. Als RVS warm wordt, wordt het harder. Dus als het warm wordt (wat gebeurd als het boren niet lekker gaat), wordt het moeilijker om er doorheen te boren. Onderschat dit niet. Dit kan het verschil maken tussen een halve minuut en een kwartier of zelfs meer boren. Om dit te voorkomen moet je zorgen dat je alles goed voor elkaar hebt. Dat betekent:
- Gebruikt een kwalitatief goed boortje dat goed scherp is.
- Gebruik de kolomboor, tenzij dit absoluut niet kan.
- Gebruik boor/tapvet of boor/tapolie.
- Gebruik de juiste snelheid (hoort naast de kolomboor te hangen). Liever te langzaam dan te snel. Als de boor begint te happen moet je iets sneller boren.
- Bij diameters van 8mm of meer eerst voorboren. Bij diameters van 13 of meer 2x voorboren.
Je kan zien of het goed gaat aan wat er van de boor af komt. Krullen betekend dat het heel goed gaat, schilfers betekend redelijk. Als je niet kan zien dat er wat af komt is het foute boel en kan je het beste zo snel mogelijk stoppen. Waarschijnlijk is je boortje dan bot of is de snelheid te hoog.
Steen
Steenboren zijn te herkennen aan de geharde punt die aan de boor gesoldeerd is. Dit is ook de reden dat je uit moet kijken dat je steenboor niet te warm wordt bij het boren omdat dit puntje dan achter blijft in het gat. En verder boren wordt dan een kansloze onderneming. Je kan zien dat de punt te warm wordt als deze begint te verkleuren (blauwig). Worden eigenlijk niet gebruikt bij euros.
Boorsnelheid
Snijsnelheid
De snijsnelheid (in m/min) is de snelheid aan de buitenkant van de boor, en is dus een functie van het toerental en de boordiameter. De snelheid waarmee geboord moet worden is afhankelijk van het materiaal waarin geboord wordt:
| Snijsnelheid (m/min) | ||
|---|---|---|
| Zacht constructiestaal | 25 | |
| Hard machinestaal | 10 | |
| Gietijzer | 25 | |
| Koper | 40 | |
| Messing | zacht>hard | 70>50 |
| Brons | zacht>hard | 30>15 |
| Aluminium | 30 | |
| Roestvast staal (RVS) | 10-15 | |
bron: http://werkplaats-oreid.blogspot.nl/2013/05/tip-5-gaten-boren-in-rvs-roestvast-staal.html
Toerental
Na het bepalen van snijsnelheid en de boordiameter moet je het toerental van de boor instellen. Het toerental wordt gegeven door de volgende formule:
ω = v * 1000 / (π * d)
met ω = toerental (omwentelingen/min), v = snijsnelheid (m/min) en d = diameter van de boor (mm)
| Snijsnelheid (m/min) | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Boordiameter | 4 | 6 | 8 | 10 | 15 | 20 | 25 | 30 | 40 | 50 | 100 |
| 1 | 1273 | 1910 | 2546 | ||||||||
| 1,5 | 849 | 1273 | 1698 | 2122 | |||||||
| 2 | 637 | 955 | 1273 | 1592 | 2387 | ||||||
| 2,5 | 509 | 764 | 1019 | 1273 | 1910 | 2546 | |||||
| 3 | 424 | 637 | 849 | 1061 | 1592 | 2122 | 2653 | ||||
| 3,5 | 364 | 546 | 728 | 909 | 1364 | 1819 | 2274 | 2728 | |||
| 4 | 318 | 477 | 637 | 796 | 1194 | 1592 | 1989 | 2387 | |||
| 4,5 | 283 | 424 | 566 | 707 | 1061 | 1415 | 1768 | 2122 | |||
| 5 | 255 | 382 | 509 | 637 | 955 | 1273 | 1592 | 1910 | 2546 | ||
| 6 | 212 | 318 | 424 | 531 | 796 | 1061 | 1326 | 1592 | 2122 | 2653 | |
| 7 | 182 | 273 | 364 | 455 | 682 | 909 | 1137 | 1364 | 1819 | 2274 | |
| 8 | 159 | 239 | 318 | 398 | 597 | 796 | 995 | 1194 | 1592 | 1989 | |
| 9 | 141 | 212 | 283 | 354 | 531 | 707 | 884 | 1061 | 1415 | 1768 | |
| 10 | 127 | 191 | 255 | 318 | 477 | 637 | 796 | 955 | 1273 | 1592 | |
| 11 | 116 | 174 | 231 | 289 | 434 | 579 | 723 | 868 | 1157 | 1447 | |
| 12 | 106 | 159 | 212 | 265 | 398 | 531 | 663 | 796 | 1061 | 1326 | 2653 |
| 13 | 98 | 147 | 196 | 245 | 367 | 490 | 612 | 735 | 979 | 1224 | 2449 |
| 14 | 91 | 136 | 182 | 227 | 341 | 455 | 568 | 682 | 909 | 1137 | 2274 |
| 15 | 85 | 127 | 170 | 212 | 318 | 424 | 531 | 637 | 849 | 1061 | 2122 |
| 20 | 95 | 127 | 159 | 239 | 318 | 398 | 477 | 637 | 796 | 1592 | |
| 25 | 102 | 127 | 191 | 255 | 318 | 382 | 509 | 637 | 1273 | ||
| 30 | 85 | 106 | 159 | 212 | 265 | 318 | 424 | 531 | 1061 | ||
De kolomboor in de loods kan op 12 toerentallen ingesteld worden, d.m.v. drie sets van twee tandwielen en een hendel om te schakelen tussen twee versnellingen:
| Toerental | Tandwielen | ||
|---|---|---|---|
| stand I | stand II | A | B |
| 85 | 200 | 59 | 16 |
| 140 | 330 | 52 | 23 |
| 255 | 580 | 42 | 33 |
| 410 | 950 | 33 | 42 |
| 730 | 1700 | 23 | 52 |
| 1200 | 2750 | 16 | 59 |
Slijpen
Met name metaalboren zijn uitstekend te slijpen. Marinus kan dit heel goed uitleggen. Een paar tips:
- Het puntje is stiekem geen scherp puntje maar een kort streepje en het moet in het midden zitten.
- De snijvlakken moeten exact tegenover elkaar zitten.
- De ideale hoek van de punt van opzij gezien is 118 graden.
- Als de boor bruin of blauw verkleurt is hij te warm geworden. De hardheid is dan een stuk minder geworden en de boor zal snel weer bot worden. Slijp het verkleurde deel weg en zorg dat je goed koelt door tussen het slijpen door de boor in een bekertje water te dopen.