Boren

Boren is een bewerking die tijdens het klussen veel voorkomt. Bij sommige materialen gaat het heel makkelijk, maar bij sommige materialen (met name RVS) maakt de juiste techniek een dramatisch verschil.

Types boren

Er bestaan verschillende types boren die allemaal hun eigen voor en nadelen hebben.

Spiraalboor

Standaardtype, waarnaar men meestal refereert als men het over een boor heeft. Voor elk materiaal bestaan speciale versies, hoewel er tegenwoordig ook universele boren (oa van Bosch) zijn die geschikt zijn voor zowel metaal, steen, kunststof als hout. Bij Euros hebben we ze tot een millimeter of 20 in diameter.

Spiraalboor

Speedboor of Vlinderboor

Platte boor speciaal voor grotere gatdiameters. Vooral geschikt voor hout en redelijk voor vezelversterkte materialen. Niet geschikt voor metalen. Voor een zo goed mogelijk resultaat ophouden met boren zodra de centreerpunt aan de andere kant van het materiaal is. Vervolgens het werkstuk om draaien en vanaf de andere kant verder boren.

Vlinderboor

Gatenzaag

Combinatie van een ronde zaag met een centreerboor. Kwaliteit loopt nogal sterk uiteen. De 7 gaten zagen die je bij de gamma koopt zijn echt bagger en nog net geschikt voor kunststof en hout. Fatsoenlijke gatenzagen zijn hebben geen onderbreking, zijn aanzienlijk dikker (en dus steviger) en zitten veel beter aan de houder vast. Ze worden vaak per stuk verkocht en zijn aanmerkelijk duurder dan de 7 gaten zagen. Euros heeft er 2 of 3. Hiermee is fatsoenlijk in hout en kunststof te boren. Speciale HSS varianten zijn ook geschikt voor metaal en er zijn ook speciale varianten voor steen verkrijgbaar.

(kwaliteits)gatenzaag

Voor een net resultaat ook hier het werkstuk omdraaien nadat de centreerpunt door de onderkant is gegaan en vanaf de andere kant verder boren.

Verzinkboor

Konische boor om de bovenkant van een gat konisch uit te boren zodat er een verzonken schroef in past. Bij zachter hout niet per se nodig, bij hardhout, kunststof en metaal wel. Helaas zijn de verzinkboren van de bouwmarkt niet bestand tegen RVS en kan je ze na een paar keer in RVS boren weggooien.

Overige soorten

Daarnaast zijn er nog boren die we bij euros niet gebruiken zoals: Meertrapsboren, waarmee je verschillende diameters kan boren in plaatmateriaal zonder van boor te wisselen.
Boren waarbij een spiraalboor en een verzinkboor gecombineerd zijn zodat het gat meteen klaar is voor een verzonken schroef.

Materialen

Verschillende materialen hebben hun eigen specifieke boren en technieken.

Hout

Hout is wat boren betreft niet erg kritisch. Er zijn speciale houtboren die te herkennen zijn aan het centreerpuntje, maar metaalboren werken ook wel. Een scherpe boor scheelt wel, maar is niet heel noodzakelijk. Euros heeft eigenlijk alleen metaalboren (bij de spiraalboren).

Houtboor, herkenbaar aan het centreerpuntje

Aluminium

Aluminium is net iets kritischer dan hout qua boren. Gebruik wel een metaalboor.

Staal

Staal stelt al wat meer eisen aan het boren. Gebruik een scherpe boor. Gebruik van de kolomboor is aan te raden aangezien je op deze manier veel kracht kan zetten, maar wel netjes haaks op het werkstuk zodat je boor niet zo snel breekt. De snelheid waarmee de boor draait begint hier ook belangrijk te worden. Bij de kolomboor hoort een lijst te hangen met het juiste toerental afhankelijk van de boordiameter. Bij gebruik van een handboor laag toerental gebruiken. Het boren gaat goed als er mooie krullen van de boor af komen, of op z'n minst schilfertjes. Gebeurt dit niet, dan is je boor niet scherp genoeg, draait ie te snel of duw je niet hard genoeg. Gaat de boor happen, dan moet je het toerental iets verhogen. Koelen met boor/tapvet of boor/tapolie is aan te raden. Staat als het goed is naast de kolomboor. Bij diameters van 10 of meer is voorboren met een kleinere diameter een goed idee.

Metaalboren worden vaak aangeduid met HSS. Dit staat voor High Speed Steel (legering geschikt voor boren op hogere snelheden), en was erg hip rond de tweede wereldoorlog maar staat tegenwoordig overal op. Toch zit er nog wel duidelijk verschil in kwaliteit van de boortjes. Voor goede kwaliteit boortjes kan je het beste naar een professionele winkel gaan.

Metaalboor

RVS

Boren in RVS komt heel kritisch, met name als de boordiepte meer is dan 1 of 2 millimeter. Dit heeft te maken met de materiaaleigenschappen. Als RVS warm wordt, wordt het harder. Dus als het warm wordt (wat gebeurd als het boren niet lekker gaat), wordt het moeilijker om er doorheen te boren. Onderschat dit niet. Dit kan het verschil maken tussen een halve minuut en een kwartier of zelfs meer boren. Om dit te voorkomen moet je zorgen dat je alles goed voor elkaar hebt. Dat betekent:

• Gebruikt een kwalitatief goed boortje dat goed scherp is.
• Gebruik de kolomboor, tenzij dit absoluut niet kan.
• Gebruik boor/tapvet of boor/tapolie.
• Gebruik de juiste snelheid (hoort naast de kolomboor te hangen). Liever te langzaam dan te snel. Als de boor begint te happen moet je iets sneller boren.
• Bij diameters van 8mm of meer eerst voorboren. Bij diameters van 13 of meer 2x voorboren.

Je kan zien of het goed gaat aan wat er van de boor af komt. Krullen betekend dat het heel goed gaat, schilfers betekend redelijk. Als je niet kan zien dat er wat af komt is het foute boel en kan je het beste zo snel mogelijk stoppen. Waarschijnlijk is je boortje dan bot of is de snelheid te hoog.

Steen

Steenboren zijn te herkennen aan de geharde punt die aan de boor gesoldeerd is. Dit is ook de reden dat je uit moet kijken dat je steenboor niet te warm wordt bij het boren omdat dit puntje dan achter blijft in het gat. En verder boren wordt dan een kansloze onderneming. Je kan zien dat de punt te warm wordt als deze begint te verkleuren (blauwig). Worden eigenlijk niet gebruikt bij euros.

Steenboor, te herkennen aan de geharde punt

Boorsnelheid

Snijsnelheid

De snijsnelheid (in m/min) is de snelheid aan de buitenkant van de boor, en is dus een functie van het toerental en de boordiameter. De snelheid waarmee geboord moet worden is afhankelijk van het materiaal waarin geboord wordt:

Snijsnelheid (m/min)
Zacht constructiestaal		25
Hard machinestaal		10
Gietijzer		25
Koper		40
Messing	zacht>hard	70>50
Brons	zacht>hard	30>15
Aluminium		30
Roestvast staal (RVS)		10-15

bron: http://werkplaats-oreid.blogspot.nl/2013/05/tip-5-gaten-boren-in-rvs-roestvast-staal.html

Toerental

Na het bepalen van snijsnelheid en de boordiameter moet je het toerental van de boor instellen. Het toerental wordt gegeven door de volgende formule:

ω = v * 1000 / (π * d)

met ω = toerental (omwentelingen/min), v = snijsnelheid (m/min) en d = diameter van de boor (mm)

Toerental (omwentelingen/min)

	Snijsnelheid (m/min)
Boordiameter	4	6	8	10	15	20	25	30	40	50	100
1	1273	1910	2546
1,5	849	1273	1698	2122
2	637	955	1273	1592	2387
2,5	509	764	1019	1273	1910	2546
3	424	637	849	1061	1592	2122	2653
3,5	364	546	728	909	1364	1819	2274	2728
4	318	477	637	796	1194	1592	1989	2387
4,5	283	424	566	707	1061	1415	1768	2122
5	255	382	509	637	955	1273	1592	1910	2546
6	212	318	424	531	796	1061	1326	1592	2122	2653
7	182	273	364	455	682	909	1137	1364	1819	2274
8	159	239	318	398	597	796	995	1194	1592	1989
9	141	212	283	354	531	707	884	1061	1415	1768
10	127	191	255	318	477	637	796	955	1273	1592
11	116	174	231	289	434	579	723	868	1157	1447
12	106	159	212	265	398	531	663	796	1061	1326	2653
13	98	147	196	245	367	490	612	735	979	1224	2449
14	91	136	182	227	341	455	568	682	909	1137	2274
15	85	127	170	212	318	424	531	637	849	1061	2122
20		95	127	159	239	318	398	477	637	796	1592
25			102	127	191	255	318	382	509	637	1273
30			85	106	159	212	265	318	424	531	1061

De kolomboor in de loods kan op 12 toerentallen ingesteld worden, d.m.v. drie sets van twee tandwielen en een hendel om te schakelen tussen twee versnellingen:

Toerental		Tandwielen
stand I	stand II	A	B
85	200	59	16
140	330	52	23
255	580	42	33
410	950	33	42
730	1700	23	52
1200	2750	16	59

Slijpen

Met name metaalboren zijn uitstekend te slijpen. Marinus kan dit heel goed uitleggen. Een paar tips:

• Het puntje is stiekem geen scherp puntje maar een kort streepje en het moet in het midden zitten.
• De snijvlakken moeten exact tegenover elkaar zitten.
• De ideale hoek van de punt van opzij gezien is 118 graden.
• Als de boor bruin of blauw verkleurt is hij te warm geworden. De hardheid is dan een stuk minder geworden en de boor zal snel weer bot worden. Slijp het verkleurde deel weg en zorg dat je goed koelt door tussen het slijpen door de boor in een bekertje water te dopen.